Rękojmia auta, wada ukryta, roszczenia i uprawnienia, odstąpienie od umowy - okiem prawnika od rękojmi
Spis treści
Roszczenia z rękojmi mogą dotyczyć całej gamy umów i to nie tylko sprzedaży, natomiast niniejszy artykuł skupia się na rękojmi w przypadku zakupu pojazdu używanego albo nowego, albowiem ta tematyka jest najpopularniejsza.
Jednocześnie zastrzegam, że artykuł może wydawać się obszerny, wyczerpujący, natomiast to wszystko to jedynie wierzchołek góry lodowej. Tematyka rękojmi oraz niezgodności towaru z umową jest bardzo obszerna i wymagająca nawet dla profesjonalisty.
Na marginesie wskazać należy, że oprócz roszczeń z rękojmi stronom umowy przysługuje ogólne roszczenie odszkodowawcze z reżimu odpowiedzialności kontraktowej, tj. z art. 471 Kodeksu cywilnego.
Uwaga
Już na wstępie uczulam, że orzecznictwo i doktryna nie są spójne w zakresie tego:
1) czy można złożyć oświadczenie w zakresie więcej niż jednego uprawnienia bądź roszczenia, np. jednocześnie obniżenie ceny a jeżeli sprzedający się nie zgodzi to odstąpienie od umowy,
2) czy można zmienić zgłoszone uprawnienie bądź roszczenie na późniejszym etapie, np. zgłosiliśmy roszczenie o naprawienie wad, ale jednak postanowiliśmy, że chcemy odstąpić od umowy.
Warto również wskazać, że jednostronne oświadczenie woli jest co do zasady nieodwołalne.
W zależności od konkretnego stanu faktycznego sytuacja kupującego i sprzedawcy może wyglądać inaczej, a to, jak przekłada się na ich uprawnienia czy roszczenia, wymaga wiedzy, doświadczenia i dokładnej analizy.
Definicja rękojmi
Artykuł ten rozpoczynam od ogólnego wyjaśnienia pojęcia rękojmi.
Rękojmia to ustawowa odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego za wady fizyczne i prawne rzeczy, uregulowana w Kodeksie cywilnym, natomiast w relacjach z konsumentem przybiera postać odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową uregulowana w ustawie o prawach konsumenta.
Wybór właściwych przepisów o rękojmi
Uprawnienia z tytułu rękojmi, zakres odpowiedzialności sprzedawcy oraz ewentualne wyłączenia lub ograniczenia tej odpowiedzialności zależą od rodzaju stosunku prawnego łączącego strony.
Wyróżnia się trzy podstawowe sytuacje:
1. sprzedaż między osobami fizycznymi – tzw. sprzedaż prywatna,
2. sprzedaż w obrocie profesjonalnym – przedsiębiorca a przedsiębiorca (ewentualnie gdy kupujący to przedsiębiorca),
3. sprzedaż konsumencka – konsument a przedsiębiorca.
W związku z powyższym artykuł został podzielony na trzy możliwe stosunki prawne. Zanim jednak do nich przejdziemy, warto omówić jeszcze jeden, często poruszany przez klientów temat, mianowicie możliwość odstąpienia od umowy.
Rękojmia a odstąpienie od umowy
Z praktyki wynika, że krąży mit, iż od umowy zakupu pojazdu można odstąpić w ciągu 14 dni od jej zawarcia bez żadnych ograniczeń.
W praktyce, prawo odstąpienia od umowy przysługuje, jeżeli:
1) tak zastrzeżono w umowie (art. 395 czy 492 Kodeksu cywilnego), na zasadach określonych w umowie,
2) umowa została zawarta na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, prawo do odstąpienia oraz terminy jego wykonania regulują zasady określone w ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta,
3) kupujący skorzysta z uprawnienia odstąpienia od umowy na podstawie rękojmi albo ustawy o prawach konsumenta w przypadku niezgodności towaru z umową, pod warunkiem, że wada była istotna – ale o tym szczegółowo w poniższym artykule.
Rękojmia - samochód kupiony od osoby prywatnej
W przypadku sprzedaży pojazdu między osoba fizycznymi (tzw. sprzedaż prywatna) zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego z Działu II., tj. od art. 556 do 576.
Podstawowa zasada jest taka, że sprzedawca odpowiada względem kupującego jeżeli rzecz sprzedana ma wadę.
Rodzaje wad samochodu
Wada fizyczna
Zgodnie z art. 556.1 Kodeksu cywilnego wada polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:
1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
Przykłady:
1) Okazało się, że zakupiony przez internet samochód ma zamontowany inny silnik niż w ogłoszeniu, np. diesel, a nie benzyna.
2) W drodze powrotnej zakupionym pojazdem, po przejechaniu 200 km, wyskoczyły różne kontrolki na desce rozdzielczej, np. check engine, które po diagnostyce potwierdziły uszkodzenie silnika i konieczność jego wymiany.
3) W trakcie eksploatacji okazało się, że został wycięty katalizator czy DPF.
4) Okazało się, że samochód został sprowadzony z Niemiec po powodzi i został naprawiony jedynie prowizorycznie.
5) Okazało się, że pojazd ma cofnięty licznik o 200 tys. km.
Wada prawna
Drugim z możliwych rodzajów wad są wady prawne, które ustawodawca uregulował w art. 556.3 Kodeksu cywilnego gdzie wskazał jak należy rozumieć pojęcie wady prawnej, a mianowicie:
„Rzecz dotknięta jest wadą prawną, jeżeli stanowi własność osoby trzeciej, jest obciążona prawem osoby trzeciej albo ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu. W przypadku sprzedaży prawa wada prawna może również polegać na nieistnieniu prawa. Pozostałe wady stanowią wady fizyczne”.
Przykłady:
1) Kupiliśmy samochód od osoby, która nie była jego właścicielem ani nie była uprawniona do sprzedaży pojazdu przez właściciela.
2) Okazało się, że zakupiony samochód był zajęty przez komornika, a plomby zostały uprzednio zdjęte przez sprzedającego.
Uwaga
Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie (zarówno fizycznej jak i prawnej) w chwili zawarcia umowy.
Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący jest zmuszony wydać rzecz osobie trzeciej (np. rzeczywistemu właścicielowi), umowne wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie zwalnia sprzedawcy od obowiązku zwrotu otrzymanej ceny, chyba że kupujący wiedział, iż prawa sprzedawcy były sporne, albo że nabył rzecz na własne niebezpieczeństwo.
Dlatego też uczulam klientów sprzedających pojazdy, żeby zarówno w ofercie internetowej, jak i umowie, wypisywać wszystkie wady, o których wiemy i o których poinformowaliśmy kupującego
Przykład:
Sprzedający wystawił na sprzedaż swój pojazd, a w opisie oferty wskazał, że silnik nadaje się do remontu. Następnie sprzedał pojazd kupującemu, który zgłosił do niego roszczenia o zwrot kosztu za remont silnika. Jeżeli w ofercie, a najlepiej i w umowie, był zapis o konieczności remontu silnika to roszczenia kupującego są niezasadne.
Wyłączenie rękojmi przy sprzedaży samochodu
Ustawodawca w art. 558 Kodeksu cywilnego przewidział uprawnienie stron do modyfikacji odpowiedzialność z tytułu rękojmi. Strony mogą uprawnienia rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.
Natomiast pamiętać należy, że wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Przykład:
Strony – osoby prywatne – zawarły w umowie zapis, że wyłączają uprawnienia z tytułu rękojmi w zakresie sprzedanego pojazdu. Taki zapis jest skuteczny, a kupującemu nie przysługują uprawnienia z tytułu rękojmi, chyba, że sprzedający zataił podstępnie wadę przed kupującym bądź kupujący będzie chciał skorzystać z ogólnego roszczenia o naprawienie szkody z art. 471 Kodeksu cywilnego.
Rodzaje roszczeń i uprawień z tytułu rękojmi
Roszczenia z tytułu rękojmi
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać:
1) wymiany rzeczy na wolną od wad albo
2) usunięcia wady.
Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.
Przykład:
W zakupionym samochodzie po tygodniu od zakupu zauważasz, że silnik przegrzewa się i gaśnie. Mechanik stwierdza, że przyczyną jest pęknięta głowica. Koszt naprawy to 5 000 zł, a wartość pojazdu 50 000 zł. Kupujący może żądać usunięcia wady.
Uprawnienia z tytułu rękojmi
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie:
1) o obniżeniu ceny albo
2) odstąpieniu od umowy,
chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.
Roszczenie o obniżenie ceny z tytułu rękojmi
Obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady.
Przykład:
Kupiliśmy pojazd ze sprawną skrzynią automatyczną za rynkową cenę 20 000 zł, natomiast po 100 km okazało się, że skrzynia nadaje się do remontu. Tego rodzaju samochód (marka, model, rocznik etc.) z uszkodzonymi skrzyniami automatycznymi kosztują 18 000 zł. Tak więc można żądać obniżenia ceny o 2 000 zł. Uwaga, przy żądaniu obniżenia ceny nie ma znaczenia koszt remontu skrzyni, tj. jeżeli mamy ofertę remontu za 3 000 zł, to nie możemy żądać obniżenia ceny o 3 000 zł. W takim wypadku można zastanowić się nad żądaniem naprawienia wady bądź naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Rękojmia a odstąpienie od umowy – wada istotna
Kupujący może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest istotna.
Wada istotna to taka wada rzeczy sprzedanej, która – ze względu na swoje skutki dla kupującego – uzasadnia skorzystanie z najsilniejszego środka ochrony z rękojmi, czyli odstąpienia od umowy.
Dla przykładu, przy jej ocenie należy brać pod uwagę:
• interesy obu stron – kupującego i sprzedawcy, a nie tylko subiektywny punkt widzenia nabywcy,
• uzasadnione oczekiwania kupującego co do cech użytkowych, estetycznych czy bezpieczeństwa rzeczy (również te, o których sprzedawca wiedział),
• charakter wady – czy sama lub w połączeniu z innymi wadami czyni rzecz mniej przydatną, wartościową albo odbiega istotnie od tego, co było przedmiotem umowy,
• moment oceny – istotność ocenia się w chwili, gdy kupujący chce odstąpić od umowy,
• konsekwencje dla sprzedawcy – im większe straty lub koszty odstąpienia, tym kryterium istotności stosuje się surowiej,
• zachowanie sprzedawcy – przy większej winie (np. podstępnym zatajeniu wady) wymogi istotności łagodnieją.
W skrócie, istotna jest wada, która mogłaby skłonić przeciętnego kupującego do odstąpienia od umowy, uwzględniając także uzasadnione interesy sprzedawcy.
Podsumowując, każdą sprawę należy oceniać osobno, przez pryzmat wskazanych powyżej oraz innych okoliczności.
Obowiązki stron w przypadku wykonywania uprawnień z rękojmi
Kupujący, który wykonuje uprawnienia z tytułu rękojmi, jest obowiązany na koszt sprzedawcy dostarczyć rzecz wadliwą do miejsca oznaczonego w umowie sprzedaży, a gdy takiego miejsca nie określono w umowie – do miejsca, w którym rzecz została wydana kupującemu.
Sprzedawca obowiązany jest przyjąć od kupującego rzecz wadliwą w razie wymiany rzeczy na wolną od wad lub odstąpienia od umowy.
Jeżeli sprzedawca dopuszcza się zwłoki z odebraniem rzeczy, kupujący może odesłać rzecz na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy.
Rękojmia a odszkodowanie - żądanie naprawienia szkody
Żądanie naprawienia szkody w przypadku wady fizycznej
Jeżeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności.
W szczególności kupujący może żądać zwrotu:
1) kosztów zawarcia umowy,
2) kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz
3) dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów.
Nie uchybia to przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Żądanie naprawienia szkody w przypadku wady prawnej
Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności, a w szczególności może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy, zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł z nich korzyści, a nie otrzymał ich zwrotu od osoby trzeciej, oraz zwrotu kosztów procesu.
Nie uchybia to przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Ile trwa rękojmia
Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi można rozumieć na dwa sposoby.
1. Okres, w którym ujawnienie wady fizycznej powoduje odpowiedzialność sprzedawcy – czyli czas, w którym kupujący może zgłosić, że rzecz jest wadliwa i domagać się naprawy, wymiany, obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy. Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Roszczenie o usunięcie wady, wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad, obniżenie ceny, odstąpienie od umowy przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady.
2. Okres, w którym powstanie wady lub jej przyczyny przypisuje odpowiedzialność sprzedawcy – czyli czas, w którym sprzedawca może ponosić konsekwencje za wadę, nawet jeśli ujawnia się ona później. Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili.
Odpowiedzialność z rękojmi powstaje dopiero, gdy oba te warunki są spełnione: wada zostaje zauważona w odpowiednim terminie, a jej przyczyna powstała w okresie, za który sprzedawca odpowiada.
Rękojmia między przedsiębiorcami
W przypadku sprzedaży w obrocie profesjonalnym, tj. między przedsiębiorcami albo gdzie kupującym jest przedsiębiorca, stosuje się większość zasad jak przy sprzedaży między osobami prywatnymi.
Natomiast jest kilka różnic oraz dodatkowych obowiązków o czym poniżej:
1) Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej.
2) Przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później – jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu. Utrata uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy nie następuje mimo niezachowania terminów do zbadania rzeczy przez kupującego lub do zawiadomienia sprzedawcy o wadzie, jeżeli sprzedawca wiedział o wadzie albo zapewnił kupującego, że wady nie istnieją.
3) W przypadku sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący jest uprawniony, a gdy interes sprzedawcy tego wymaga – obowiązany sprzedać rzecz z zachowaniem należytej staranności, jeżeli istnieje niebezpieczeństwo pogorszenia rzeczy. O zamiarze sprzedaży kupujący powinien w miarę możliwości zawiadomić sprzedawcę, w każdym zaś razie powinien wysłać mu zawiadomienie niezwłocznie po dokonaniu sprzedaży. Kupujący może również odesłać rzecz sprzedawcy na jego koszt i niebezpieczeństwo
Wyłączenie rękojmi przy sprzedaży auta
W dalszym ciągu zastosowanie ma art. 558 Kodeksu cywilnego, w którym ustawodawca przewidział uprawnienie stron do modyfikacji odpowiedzialność z tytułu rękojmi. Strony mogą uprawnienia rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.
Natomiast pamiętać należy, że wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Należyta staranność przedsiębiorcy
Nie można też zapominać o ogólnych zasadach dotyczących należytej staranności przedsiębiorcy.
W przypadku przedsiębiorcy należytą staranność ocenia się przez pryzmat jego zawodowego charakteru działalności (art. 355 § 2 KC). Nie chodzi tu o wyższy standard niż w obrocie powszechnym, lecz o inny jego zakres – dostosowany do fachowej wiedzy, doświadczenia i praktyki danej branży (chociaż i tutaj są rozbieżności).
Profesjonalizm oznacza, że dłużnik powinien działać zgodnie z regułami swojej specjalizacji, z należytą sumiennością, rzetelnością i zapobiegliwością. Oczekuje się od niego większej dokładności i przewidywania skutków swoich działań niż od osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej.
Wzorzec staranności przedsiębiorcy konstruuje się przy uwzględnieniu:
1) charakteru wykonywanej działalności,
2) posiadanej wiedzy i kwalifikacji,
3) przyjętych w danej branży standardów.
Nie jest to staranność „ponadprzeciętna”, lecz przeciętna staranność zawodowca – taka, jakiej oczekuje się od osoby należycie wykonującej daną działalność.
Rękojmia konsument – ustawa o prawach konsumenta
Po nowelizacji ustawy o prawach konsumenta (efekt transpozycji do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2019/771), w przypadku sprzedaży na rzecz konsumenta zasady rękojmi reguluje ta ustawa, a nie Kodeks cywilny, co wynika wprost z art. 43a ust. 1, który stanowi:
„W razie braku zgodności towaru z umową konsumentowi przysługują uprawnienia określone w niniejszym rozdziale. Do umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru na konsumenta, w tym w szczególności umów sprzedaży, umów dostawy oraz umów o dzieło będące towarem, nie stosuje się przepisów księgi trzeciej tytułu XI działu II ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 i 1237).”
Co ważne, ustawodawca pozbył się pojęć takich jak rękojmia, wada fizyczna czy prawna na rzecz pojęcia zgodności towaru z umową, który został dosyć szeroko omówiony w art. 43b ustawy:
„1. Towar jest zgodny z umową, jeżeli zgodne z umową pozostają w szczególności jego:
1) opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;
2) przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował.
2. Ponadto towar, aby został uznany za zgodny z umową, musi:
1) nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk;
2) występować w takiej ilości i mieć takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również funkcjonalność i kompatybilność, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienie złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, w szczególności w reklamie lub na etykiecie, chyba że przedsiębiorca wykaże, że:
a) nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć,
b) przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakich publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób,
c) publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy;
3) być dostarczany z opakowaniem, akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać;
4) być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy, i odpowiadać opisowi takiej próbki lub takiego wzoru.
3. Do towarów z elementami cyfrowymi przepisy art. 43k ust. 3 i 4 oraz art. 43l ust. 4 stosuje się odpowiednio.
4. Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za brak zgodności towaru z umową w zakresie, o którym mowa w ust. 2 lub 3, jeżeli konsument, najpóźniej w chwili zawarcia umowy, został wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha towaru odbiega od wymogów zgodności z umową określonych w ust. 2 lub 3, oraz wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy towaru.
5. Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową wynikający z niewłaściwego zamontowania towaru, jeżeli:
1) zostało ono przeprowadzone przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność;
2) niewłaściwe zamontowanie przeprowadzone przez konsumenta wynikało z błędów w instrukcji dostarczonej przez przedsiębiorcę lub osobę trzecią, o której mowa w art. 6 ust. 2.”
Często w tym miejscu powstaje pytanie, co z orzecznictwem sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego w zakresie wykładni, przykładów co do przepisów o rękojmi zawartych w Kodeksie cywilnym – czy one obowiązują?
Odpowiedź na tak postawione pytanie brzmi – i tak, i nie.
Do oceny czy dane orzeczenie może mieć zastosowanie w Twojej sprawie wymagana jest wiedza i doświadczenie w celu zastosowania właściwej wykładni, analizy prejudykacyjnej czy zastosowaniu analogii.
Uprawnienia konsumenta w przypadku braku zgodności z umową
Jeżeli towar jest niezgodny z umową, konsument może żądać:
1) naprawy,
2) wymiany,
3) obniżenia ceny,
4) albo odstąpić od umowy.
Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że są to te same uprawnienia, co w przypadku rękojmi, jednak jest to tylko pozorne. Szczegóły okazują się inne – i nie zawsze zmiany wychodzą konsumentowi na korzyść.
Uprawnienia konsumenta naprawa bądź wymiana
Przedsiębiorca może dokonać wymiany, gdy konsument żąda naprawy, lub przedsiębiorca może dokonać naprawy, gdy konsument żąda wymiany, jeżeli doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy. Jeżeli naprawa i wymiana są niemożliwe lub wymagałyby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy, może on odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową.
Przy ocenie nadmierności kosztów dla przedsiębiorcy uwzględnia się wszelkie okoliczności sprawy, w szczególności znaczenie braku zgodności towaru z umową, wartość towaru zgodnego z umową oraz nadmierne niedogodności dla konsumenta powstałe wskutek zmiany sposobu doprowadzenia towaru do zgodności z umową.
Przedsiębiorca dokonuje naprawy lub wymiany w rozsądnym czasie od chwili, w której przedsiębiorca został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową, i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta, uwzględniając specyfikę towaru oraz cel, w jakim konsument go nabył. Koszty naprawy lub wymiany, w tym w szczególności koszty opłat pocztowych, przewozu, robocizny i materiałów, ponosi przedsiębiorca.
Konsument udostępnia przedsiębiorcy towar podlegający naprawie lub wymianie. Przedsiębiorca odbiera od konsumenta towar na swój koszt.
Jeżeli towar został zamontowany przed ujawnieniem się braku zgodności towaru z umową, przedsiębiorca demontuje towar oraz montuje go ponownie po dokonaniu naprawy lub wymiany albo zleca wykonanie tych czynności na swój koszt.
Konsument nie jest zobowiązany do zapłaty za zwykłe korzystanie z towaru, który następnie został wymieniony.
Uprawnienia konsumenta obniżenie ceny bądź odstąpienie od umowy
Jeżeli towar jest niezgodny z umową, konsument może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, gdy:
1) przedsiębiorca odmówił doprowadzenia towaru do zgodności z umową;
2) przedsiębiorca nie doprowadził towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta;
3) brak zgodności towaru z umową występuje nadal, mimo że przedsiębiorca próbował doprowadzić towar do zgodności z umową;
4) brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania ze środków ochrony określonych w art. 43d (naprawy bądź wymiany);
5) z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.
Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość towaru niezgodnego z umową pozostaje do wartości towaru zgodnego z umową.
Przedsiębiorca zwraca konsumentowi kwoty należne wskutek skorzystania z prawa obniżenia ceny niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o obniżeniu ceny.
Konsument nie może odstąpić od umowy, jeżeli brak zgodności towaru z umową jest nieistotny. Domniemywa się, że brak zgodności towaru z umową jest istotny.
To domniemanie istotności wady jest niezwykle korzystne dla konsumenta, albowiem w przerzuca ono ciężar dowodu na sprzedającego, który przed sądem musi udowodnić, że wada nie była istotna.
W razie odstąpienia od umowy konsument niezwłocznie zwraca towar przedsiębiorcy na jego koszt. Przedsiębiorca zwraca konsumentowi cenę niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania towaru lub dowodu jego odesłania.
Wyłączenie rękojmi w stosunku do konsumenta
Wspomniany wcześniej przepis w art. 558 Kodeksu cywilnego, który przewidywał uprawnienie stron do modyfikacji odpowiedzialność z tytułu rękojmi – nie ma zastosowania w relacjach z konsumentem.
Powyższe wynika wprost z początku niniejszego opracowania, tj. ustawodawca wyłączył spod stosowania przepisy uregulowane w Kodeksie cywilnym, a dotyczące rękojmi.
Zgodnie z art. 7 ustawy o prawach konsumenta konsument nie może zrzec się praw przyznanych mu w ustawie. Postanowienia umów mniej korzystne dla konsumenta niż postanowienia ustawy są nieważne, a w ich miejsce stosuje się przepisy ustawy.
Powyższe oznacza, że nawet wpisany w umowie z konsumentem zapis ograniczający czy wyłączający odpowiedzialność sprzedawcy wobec konsumenta jest nieważny (nie ma zastosowania).
Czas trwania rękojmi w przypadku konsumenta
Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony w ciągu dwóch lat od tej chwili, chyba że termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, jest dłuższy. Domniemywa się, że brak zgodności towaru z umową, który ujawnił się przed upływem dwóch lat od chwili dostarczenia towaru, istniał w chwili jego dostarczenia, o ile nie zostanie udowodnione inaczej lub domniemania tego nie można pogodzić ze specyfiką towaru lub charakterem braku zgodności towaru z umową.
W tym wypadku również, konsument ma prościej, albowiem istnieje domniemanie istnienia braku zgodności towaru z umową, co oznacza, że to sprzedający musi udowodnić, że wada ta nie istniała w momencie sprzedaży, tj. powstała później.
Konsument musi jedynie wykazać, że w ciągu 2 lat od dnia dostawy towaru ujawniła się jego niezgodność z umową.
Przedsiębiorca nie może powoływać się na upływ terminu do stwierdzenia braku zgodności towaru z umową określonego w ust. 1, jeżeli brak ten podstępnie zataił.
Podsumowanie
Rękojmia i odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru z umową to kluczowe narzędzia ochrony kupującego, szczególnie przy zakupie pojazdów nowych i używanych. Uprawnienia te różnią się w zależności od rodzaju stosunku prawnego – sprzedaży prywatnej, sprzedaży w obrocie profesjonalnym oraz sprzedaży konsumenckiej.
W przypadku konsumenta obowiązuje obecnie ustawa o prawach konsumenta, która wprowadza pojęcie zgodności towaru z umową i oferuje szeroki zakres uprawnień: naprawę, wymianę, obniżenie ceny lub odstąpienie od umowy. Zmiany te w większości przypadków działają na korzyść konsumenta, m.in. dzięki domniemaniu istnienia wady w ciągu dwóch lat od dostawy.
Podkreślenia wymaga, że każda sytuacja jest indywidualna. Wady mogą być fizyczne lub prawne, a ich istotność determinuje zakres uprawnień kupującego, w tym możliwość odstąpienia od umowy. Konsument ma przy tym domniemanie istotności wady, co przerzuca ciężar dowodu na sprzedawcę.
Samodzielne radzenie sobie z roszczeniami z rękojmi czy niezgodności towaru z umową może wydawać się oszczędnością, jednak często jest to tylko pozorne – niezasadne skorzystanie z uprawnień czy roszczeń może przynieść więcej strat niż korzyści, gdy na etapie sądowym okaże się, że jest ono nieuzasadnione, a wówczas pozostaniesz bez efektu i poniesiesz zbędne koszty.